این دو روش درمانی علاوه بر درمان و بهبود شرایط بیمار، عوارضی هم برای بدن دارند. سلول‌های طبیعی و غیرسرطانی که بیشتر تحت تاثیر این درمان ها قرار می‌گیرند شامل سلول‌های اپیتلیال و سلول‌های خون ساز در مغز استخوان هستند.

این عوارض در ناحیه‌ی سر و گردن هم شایع می‌باشند. نوع بافت ناحیه‌ی مخاط دهان بگونه ای است که سلول‌های آن به سرعت در حال تقسیم شدن هستند و به همین علت درمان‌های سرطان آن‌ها را هم مورد حمله قرار می‌دهد و تخریب می‌کند، بدن نمی‌تواند به سرعت سلول‌های آسیب دیده را جایگزین کند و بنابراین عوارض در دهان بروز پیدا می‌کنند.

این تغییرات در حین و بعد از درمان خود را نشان می‌دهند و ممکن است حاد یا مزمن باشند. در حالت حاد پس از اتمام درمان این عوارض از بین می‌روند ولی در حالت مزمن ممکن است تا مدت‌ها پس از درمان باقی بمانند و ناراحتی‌هایی را برای بیمار ایجاد کنند. شدت این عوارض به مقدار و دوز داروی استفاده شده در شیمی درمانی و شدت و دوز اشعه ی تابیده شده در رادیوتراپی بستگی دارد که این‌ها هم بستگی به موارد مختلفی دارند از جمله: نوع سلول‌های سرطانی و میزان تمایز آن‌ها و محل تجمع آن‌ها، سایز و موقعیت کلی توده، وجود یا عدم وجود متاستاز، توانایی و ظرفیت بیمار و …

عوارض شیمی درمانی بر روی حفره های دهانی

۱. موکوزیت دهانی: به التهاب غشا مخاطی در دهان گفته می‌شود. بصورت زخم و التهاب مجرای گوارشی می‌باشد که از حفره دهان شروع می‌شوند و در دهان بصورت زخم‌های ملتهب و قرمز دیده می‌شود. معمولا در هفته ی اول پس از درمان تظاهر می‌یابد و ۲ تا ۴ هفته پس از اتمام درمان برطرف می‌شود. بیماران دارای مشکلاتی در تغذیه و بلع غذا و صحبت کردن خواهند بود.

برای بهبودی موکوزیت باید بیمار از غذا و نوشیدنی های داغ و تند و ترش و مزه های محرک پرهیز نماید. از غذاهای نرم استفاده کند. بهداشت دهان را تا جایی که امکان دارد با استفاده از مسواک نرم و دهانشویه های فاقد الکل و خمیردندان فاقد اسانس محرک و تند، رعایت نماید تا دهان تبدیل به محیط مناسبی برای گسترش عفونت ها نشود و مشکلات دیگری ایجاد نگردد. اگر بیمار از پروتزهای نامناسب و بدون گیر که باعث تحریک زخم می‌شود استفاده می‌کند، باید موقتا پروتز را استفاده نکند و در صورت استفاده پروتزها باید ضدعفونی شوند تا حامل میکروارگانیسم های بیماری زا نباشند. برای کاهش درد بیماران می توان از اسپری های لیدوکایین یا شربت دیفن هیدرامین استفاده کرد.

۲. عفونت‌های فرصت طلب: می‌دانیم که حفره ی دهان دارای میکروب‌هایی می‌باشد که در شرایط سیستم ایمنی نرمال و سالم بدن، بصورت فلور نرمال شناخته می‌شوند و تهدیدکننده نیستند. پس از شروع شیمی درمانی و رادیوتراپی دهان می‌تواند به محیط مناسبی برای رشد این میکروب‌ها تبدیل شود. چون همانطور که گفتیم سلول‌های مخاط دهان به علت رشد سریعشان مورد توجه این درمان‌ها قرار گرفته و تخریب می‌شوند و در این حین بسیاری از سلول‌های ایمنی هم از طریق تاثیری که شیمی درمانی و رادیوتراپی روی سلول‌های خونساز دارند، از بین خواهند رفت و بدن ایمنی سابق را نخواهد داشت و ممکن است انواعی از عفونت‌های باکتریایی، قارچی و ویروسی روی سلول‌های آسیب دیده سوار شوند. در اینصورت با تجویز پزشک، بیمار باید داروی مناسب را دریافت کند.

۳. کاهش عملکرد غدد بزاقی و خشکی دهان: اشعه و داروها می‌توانند روی غدد بزاقی اثر کرده و آنها را از بین ببرند. در نتیجه بزاق ترشح شده ناکافی بوده و منجر به خشکی دهان می‌شود. خشکی دهان پیامدهای مضر زیادی داشته و می‌تواند باعث بوی بد دهان و بهداشت ضعیف حفره ی دهان و گسترش عفونت و ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها شود.

پزشک شما می‌تواند با تجویز داروهای محرک بزاق، غدد بزاقی باقیمانده را تحریک به ترشح بزاق بیشتر کرد تا این مشکل تا حدودی برطرف شود. می‌توان از آدامس‌ها یا آبنبات‌های تحریک کننده ی بزاق هم استفاده کرد. استفاده از لیموترش هم درصورت زخمی نبودن حفره ی دهان، می‌تواند برای تحریک ترشح بزاق مفید باشد.

۴. تریسموس: یکی از عوارض رادیوتراپی می‌باشد که بیمار در این عارضه نمی‌تواند دهانش را خوب باز کند. چون عضلات متصل به فک و منفصل فکی دچار گرفتگی شده‌اند.

تریسموس غذا خوردن، صحبت کردن و رعایت بهداشت دهان بیمار را تحت تاثیر قرار میدهد.

کمپرس آب گرم می‌تواند مفید باشد و در صورت وجود درد می‌توان از مسکن‌ها استفاده کرد.

۵. کاهش حس چشایی: تابش اشعه در ناحیه ی سر و گردن و تاثیر داروهای شیمی درمانی می‌تواند موجب از بین رفتن برخی از جوانه‌های چشایی و کاهش حس چشایی در بیمار شود.

۶. استئورادیونکروز: به نکروز و مرگ استخوان به دلیل انسداد خونرسانی به آن می‌گویند. در بعضی از سرطان‌ها بیماران نوعی از داروها را به نام بیس فسفونات‌ها بصورت وریدی دریافت می‌کنند که می‌تواند منجر به مرگ قسمتی از استخوان فکین شود. درد، اختلالات حسی، عفونت و گرفتگی از علاِئم آن است. ابتدا باید درد بیمار را کنترل نمود و در نهایت ممکن است لازم شود با جراحی قسمت مرده ی استخوانی خارج شود.

در تمامی موارد بالا بیمار باید تحت نظر پزشک خود درمان‌های حمایتی و کنترل درد و درمان‌های اساسی را دریافت کرده تا این مراحل را پشت سر گذاشته تا بهبودی کامل حاصل شود.

Michael Glick. Burket’s Oral Medicine 12ed

کلیه حقوق این مقاله برای خمیردندان طبیعی آلفادنت محفوظ است. فروشگاه تخصصی محصولات آلفادنت

دکتر پریسا حیدری