مقدمه

تغذیه در سلامت دهان و دندان و تاثیرات آن امروزه بر کسی پوشیده نیست. رژیم‌غذایی و تغذیه تأثیرات قابل توجهی داشته و می‌تواند موجب پیشرفت یا جلوگیری از بیماری‌های دهانی شود. از جمله بیماری‌های دهانی می‌توان به پوسیدگی، بیماری پریودنتال، فرسایش و سایر موارد اشاره کرد. رابطه‌ای که رژیم غذایی با سلامت دهان و دندان دارد دو طرفه است، زیرا بروز آسیب و اختلال در عملکرد حفره دهان نیز می‌تواند بر توانایی فرد در جویدن یا هضم غذا اثر بگذارد. در حالی که مواد مغذی مصرفی را می‌توان به عنوان میکرو (ویتامین‌ها و مواد معدنی) و درشت مغذی‌ها (کربوهیدرات‌ها، پروتئین و چربی) طبقه‌بندی کرد، رژیم غذایی به غذاهای خاص مصرف شده اشاره دارد.

نقش تغذیه در تکامل دندان

تغذیه مادر در دوران بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا تاثیر به‌سزایی بر رشد و تکامل دندان کودک می‌گذارد. مواد غذایی که جنین از بدن مادر به دست می‌آورد، همگی بر رشد دندان‌ها اثر دارند. رشد و تکامل دندان در ابتدا با معدنی شدن ماتریکس پروتئینی همراه است. به طور معمول در حدود ماه سوم جنینی آغاز شده و تا حدود ۱۰ سالگی ادامه می‌یابد، به همین دلیل است که بر اهمیت تغذیه مادر تاکید بسیاری شده‌است. در دوران بارداری عناصر مهمی مانند کلسیم، فسفر و ویتامین D برای شکل‌گیری دندان وجود دارند. همچنین برای سلامت دندان‌های کودک مصرف عدس، گوشت سفید، میوه و سبزیجات برای زنان باردار از اهمیت بالایی برخوردار است.

در تمام مراحل تکامل و رویش دندان تغذیه مناسب اهمیت داشته و باید به آن توجه شود. به طور کلی در طول زندگی، رژیم‌غذایی فرد، نقش موثری برای سلامت دهان‌ و‌دندان و مقاومت آن برای مقابله با عفونت و افزایش عمر دندان دارد. نگهداری درست از دندان‌ها و تأمین سلامتی و بهداشت آن‌ها، به رعایت موارد بسیاری نیاز دارد. در میان این موارد، تأثیر تغذیه در سلامت دهان و دندان بسیار چشمگیر است.مصرف مداوم برخی مواد غذایی می­‌توانند موجب تغییر رنگ، ایجاد پلاک، خرابی و پوسیدگی دندان­‌ها شوند، که در ادامه به بررسی تأثیر تغذیه در رشد دندان­‌های کودکان و سلامت دندان­‌های بزرگسالان خواهیم پرداخت.

تاثیرات تغذیه در سلامت دهان و دندان 

رژیم‌غذایی و تغذیه از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار روی رشد و استحکام دندان‌ها و استخوان‌ها می‌باشد. طبق مطالعات و آزمایشاتی که روی مواد غذایی مختلف و تاثیرات آن‌ روی دندان‌ها صورت گرفته است، مصرف برخی از مواد غذایی احتمال پوسیده شدن دندان‌ها را افزایش می‌دهند. بنابراین علاوه بر عدم رعایت بهداشت، تاثیر تغذیه در سلامت دهان و دندان نیز می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلفی مثل پریودنتال یا دیگر بیماری‌های مربوط به دهان‌و‌دندان شود.

به طور کلی مواد غذایی تحت تاثیر عوامل زیر باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند:

• قوام و قدرت مواد غذایی: مواد غذایی مثل شکلات که قدرت چسبندگی بالایی دارند، بیشتر باعث پوسیده شدن دندان‌ها خواهند شد.
• ظاهر مواد غذایی: مواد غذایی مایع از لحاظ قدرت چسبندگی و مدت زمان تماس با دندان‌ها، نسبت به مواد غذایی جامع کمتر باعث پوسیده شدن دندان‌ها می‌شوند.
• تعداد دفعات مصرف مواد غذایی: هرچقدر تعداد دفعات مصرف مواد غذایی مضر برای دندان‌ها مثل مواد قندی، بیشتر باشد، احتمال پوسیدگی دندان‌ها بیشتر است.

چه موادغذایی برای دندان کودکان مضر است؟

رژیم‌غذایی پرکربوهیدرات، پرنشاسته و پرقند­وشکر، می­تواند باعث پوسیدگی دندان کودکان شود. همچنین ضروری است که کودک، پس از مصرف خوراکی­‌های جویدنی چسبنده، مانند پاستیل، کارامل،کشمش، میوه‌های خشک، گرانولابارها، کوکی­‌ها و شیره­‌های شیرین، به‌سرعت دندان­‌های خود را مسواک بزند و در غیر این صورت، از مصرف چنین خوراکی­‌هایی اجتناب کند.

هنگامی‌که موادغذایی چسبناک، به سطح دندان­، می­‌چسبند، بزاق، به‌دلیل چسبندگی بیش‌از‌حد این مواد، قادر نیست آن‌ها را از سطح دندان پاک‌کند. درنتیجه، باکتری­‌ها شروع به فعالیت کرده و دندان­‌ها را تخریب می­‌کنند. مدت ­زمانی که این مواد غذایی روی دندان­‌ها باقی می­‌مانند، عامل تعیین‌کننده در سرعت پوسیدگی دندان­‌هاست. به عبارتی دیگر، اگر پس از مصرف این مواد غذایی، دندان‌های کودکان را مسواک بزنید و به خوبی تمیز کنید، ریسک پوسیدگی دندان­‌های آنان، بسیار کمتر خواهد شد. بهترین کار این است که انتخاب مواد غذایی سالم و درک تأثیر تغذیه در سلامت دهان و دندان را از کودکی، به فرزندان خود آموزش دهید. برای اینکه فرزندانتون رو به مسواک زدن علاقه مند کنید می تونید مقاله چگونه فرزندان خود را به مسواک زدن علاقه مند کنیم؟ رو هم نگاهی بیاندازید.

رژیم غذایی کودک، باید به گونه­‌ای تنظیم شود که حاوی ویتامین­‌های ضروری برای رشد استخوان­‌های بدن آنان باشد. در صورتی که کودکان ویتامین­‌ها و مواد مغذی برای رشد استخوان­‌ها را به اندازه کافی دریافت کنند، رشد دندان‌های آنان نیز، مطلوب خواهد بود. فارغ از موضوع رشد دندان کودکان، مسأله نگهداری از دندان آن‌ها نیز اهمیت به­‌سزایی دارد.

جلوگیری از پوسیدگی دندان از تاثیرات تغذیه در سلامت دهان و دندان

1. حداقل‌کردن مصرف مواد قندی و شیرین در لیست رژیم غذایی خود.
2. بعد از مصرف موادغذایی مضر برای دندان، حتما مسواک بزنید و در صورت عدم دسترسی به مسواک، دندان‌ها را با آب شستشو دهید.
3. در صورت مصرف موادغذایی مثل شیرینی‌جات، سعی کنید با وعده‌های اصلی غذا باشد و به صورت میان‌وعده نباشد.
4. پرهیز در مصرف غذاها و میوه‌های بسیار سخت.
5. از موادغذایی، سبزیجات و میوه‌های مفید برای دهان و دندان بیشتر استفاده کنید.

غذاهای مفید برای تقویت و سلامت دندان و لثه

در صورتی که می‌خواهید دندان‌های سالم و مقاومی داشته باشید، باید غذا‌هایی را مصرف کنید که سبب تقویت دندان‌هایتان می‌شود. برخی از غذا‌های مهم برای سلامت دندان‌ها عبارتند از:

غذاهای سرشار از کلسیم و فسفر

در صورتی که مواد معدنی به میزان کافی به دندان برسد، مینای دندان استحکام لازم را پیدا خواهد کرد. برای داشتن دندان‌های قوی و سالم مصرف عناصر سازنده مینای دندان یعنی کلسیم و فسفر از اهمیت زیادی برخوردار است.

بادام: بادام سرشار از پروتئین بوده و شکر بسیار کمی دارد. بادام به‌دلیل دارا بودن میزان کلسیم فراوان، سبب تقویت دندان‌ها می‌شود.

گوشت: این غذا حاوی میزان زیادی فسفر می‌باشد که به قوی‌تر شدن دندان‌ها کمک می‌کند.

ماهی: این ماده غذایی با دارا بودن میزان فسفر فراوان نقش مهمی در سلامت و استحکام مینای دندان دارد.

 غذاهای ترد با آب فراوان

جویدن غذاهای تردی که دارای آب فراوان هستند، با تولید بیشتر بزاق می‌توانند سبب از بین‌رفتن باکتری و جلوگیری از ایجاد حفره‌های دندانی شود. غذاهای ترد حاوی آب فراوان به علت داشتن خاصیت سایندگی، می‌توانند باعث پاک‌شدن سطوح دندانی گردند.

کرفس: کرفس یک سبزیجات ترد با فیبر فراوان است. برای جویدن کرفس بزاق زیادی نیاز بوده که به همین جهت با افزایش بزاق دهان سبب از بین رفتن بسیاری از باکتری‌های دهان می‌شوند.

هویج و سیب: خوردن هویج و سیب می‌‌تواند دندان‌ها را بین غذا خوردن و مسواک زدن به طور موقت تمیز کند. همچنین هویج بر تقویت مینای دندان تاثیر دارد.

خیار: خیار هم همانند هویج و سیب می‌تواند سبب تمیزشدن دندان‌ها در بین وعده‌های غذایی شود.

غذاهای غنی از ویتامین D

ویتامین D با کمک به جذب بهتر کلسیم، اهمیت بسیاری بر سلامت دندان‌ها دارد.

تن ماهی: این غذا با داشتن ویتامین D، مواد معدنی موردنیاز را به دندان‌ها می‌رساند.

غذا های غنی از ویتامین C

ویتامین C با کاهش التهاب و تقویت رگ‌های خونی، تاثیر زیادی بر تقویت لثه دارد. ویتامین C می‌تواند با تولید کلاژن مانع از بیماری پریودنتال شود. در صورت کافی نبودن ویتامین C، لثه‌ها حساس‌تر شده و احتمال بروز بیماری پریودنتال افزایش پیدا خواهد کرد.

غذا های غنی از آنتی اکسیدان

آنتی‌اکسیدان‌ها وظیفه مبارزه با باکتری‌هایی که سبب التهاب و بیماری پریودنتال می‌شوند، را بر عهده دارند. در نتیجه سبب محافظت از لثه‌ها و بافت‌های دیگر می‌شوند.

کلم بروکلی: کلم بروکلی، منبع سرشاری از ویتامین C، کلسیم و آهن می.باشد که در حفظ سلامت لثه و تقویت مینای دندان بسیار تاثیر دارد.

پرتقال: این میوه با دارا بودن میزان فراوان از ویتامین C می‌تواند سبب قوی‌تر شدن لثه شود.

غذا های حاوی باکتری های پروبیوتیک مفید برای دهان و دندان

باکتری‌های پروبیوتیک مفید می‌توانند سبب کاهش التهابات لثه شوند.

ماست: ماست با داشتن میزان بالای کلسیم، به تقویت لثه و دندان کمک می‌کند.

غذا های غنی از آنتوسیانین ها، آرژنین و پلی فنل ها

آنتوسیانین و آرژنین، می‌توانند مانع از تشکیل پلاک روی دندان‌ها شوند و سبب مختل‌شدن شانس حفره‌سازی دندان‌ها شوند. همچنین پلی‌فنل ها می‌توانند با جلوگیری از رشد باکتری‌هایی که سبب تولید پلاک دندانی هستند، مانع از بروز بیماری‌های لثه و بوی بد دهان شوند.

برخی از غذا های مفید دیگر

• آب: این نوشیدنی ارزشمند، می‌تواند سطح بزاق دهان را بالا نگه‌داشته و موادغذایی باقی‌مانده در بین دندان‌ها بشوید. آب مهم‌ترین نوشیدنی برای کمک به بهداشت دهان‌و‌دندان است.

• چای: چای، غنی از آنتی‌اکسیدان و پلی‌فنل می‌باشد که با جلوگیری از تشکیل پلاک‌های دندانی می‌تواند به حفظ سلامت دندان‌ها کمک کند.

• اسفناج: این سبزی پربرگ با تولید بزاق بیشتر، سبب استحکام لثه و دندان‌ها می‌شود.

• قارچ‌های شیتاکی: این قارچ‌ها به دلیل داشتن ماده‌ای به نام لتینان می‌توانند مانع تشکیل پلاک دندانی شوند.

• گلابی: گلابی با خنثی کردن اسید موجود در دهان، می‌تواند نقش مهمی در سلامتی دهان و دندان ایفا کند.

• پیاز: پیاز با داشتن خاصیت میکروب‌کشی باعث نابودی باکتری‌های دهان می‌شود.

رژیم غذایی نامناسب برای دندان ها

برخی مواد غذایی اثرات مخربی برای سلامت دهان‌و‌دندان دارند. البته با رعایت بهداشت دهان و دندان و شستشوی دهان با آب بعد از مصرف این خوراکی‌ها می‌توان اثرات مخرب آن‌ها را از بین‌برد. برخی از این مواد غذایی عبارتند از:

1. شکر

   شکر زیاد در رژیم غذایی، می‌تواند با جذب باکتری‌های بد دهان و کاهش PH، سبب افزایش احتمال پوسیدگی دندان شود. باکتری استرپتوکوکوس در دهان با مصرف قند قادر به ایجاد لایه‌ای بی‌رنگ و چسبناک بر روی دندان می‌باشد. در صورتی که این پلاک ایجاد شده توسط رعایت بهداشت دهان و دندان از بین نرود، با تولید اسید باعث از بین رفتن مینای دندان می‌شوند.

2. یخ

   توجه داشته باشید که جویدن یخ آثار مخربی برای دندان‌ها دارد. یخ می‌تواند سبب ترک و شکستگی دندان‌ها شود.

3. نوشیدنی های انرژی زا

   این نوشیدنی‌ها به دلیل اسیدی بودن و داشتن قند زیاد، با باقی‌ماندن بر روی دندان‌ها می‌توانند احتمال پوسیدگی دندان را افزایش دهند.

4. پاستیل

   پاستیل و تمام خوراکی‌های مانند آن به راحتی به دندان‌ها می‌چسبند و به همین دلیل دندان‌ها را در معرض پوسیدگی قرار می‌دهند.

5. پاپ کورن

   پاپ کورن به راحتی در بین دندان‌ها گیر می‌کند و احتمال آسیب به مینای دندان را افزایش می‌دهد.

6. قرص نعناع

   درست است که قرص نعناع بوی خوشی را برای دهان ایجاد می‌کند، اما توجه داشته باشید که دندان‌ها را در معرض قند قرار می‌دهد. به همین جهت با باقی ماندن آن بر روی دندان، احتمال پوسیدگی دندان افزایش می‌یابد.

7. قهوه

   این نوشیدنی دوست‌داشتنی می‌تواند به مرور زمان بر روی رنگ دندان‌ها تاثیر داشته باشد.

8. میوه های خشک

   با وجود اینکه میوه خشک یک میان‌وعده بسیار سالم و مفید می‌باشد، اما به راحتی بین دندان‌ها گیر می‌کنند و دندان‌ها را در معرض قند فراوان قرار می‌دهند.

تغذیه از عوامل موثر در پوسیدگی دندان در اقشار کم درآمد

تاثیرات تغذیه در سلامت دهان و دندان اقشار کم درامد به وضوح قابل مشاهده است. درآمد اقتصادی محدود یا عدم دسترسی به موادغذایی می‌تواند تأثیر منفی در مصرف میوه و سبزیجات، گوشت بدون چربی، غلات کامل و لبنیات داشته باشد. این مصرف ناکافی غذاهای سرشار از مواد مغذی همراه با سواد بهداشتی کمتر و دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی دهان و دندان می‌تواند اقشار کم‌ درآمد جامعه را در معرض خطر پوسیدگی دندان و سایر بیماری‌های دهان قرار دهد.

منابع

• آلفادنت
• کلینیک سیب سفید
• dentistry-clinic.ir
• انگبین طب